اندیکاتور RSI چیست و چگونه با آن ترید کنیم؟

اندیکاتور “شاخص قدرت نسبی (Relative Strength Index)” که با نام RSI مشهور است جزو بهترین و پرکاربردترین اندیکاتورهای تحلیل تکنیکال است که توسط بسیاری از تریدرها مورد استفاده قرار می‌گیرد. احتمالا از نام این اندیکاتور نیز متوجه شده‌اید که اطلاعاتی در مورد قدرت حرکت قیمت را به شما می‌دهد. به بیان ساده آیا قدرت واقعا در جهت پیشروی قیمت وجود دارد یا نه؟

در این مطلب از آکادمی چارتیکس قصد داریم تا شما را به طور کامل با اندیکاتور RSI و تکنیک‌های مختلف استفاده از آن آشنا کنیم. با ما همراه باشید…

مواردی که در این مطلب آنها را بررسی خواهیم کرد:

• اندیکاتور RSI چیست؟

• ناحیه بیش خرید و بیش فروش

• واگرایی معمولی و مخفی در RSI

• نکات مهم در واگرایی‌ها

• مسئله تغییر فاز در واگرایی‌ها

• روش تایید واگرایی‌ها

اندیکاتور RSI چیست؟

اندیکاتور RSI میانگین قدرت و ضعف حرکت قیمت را در یک بازه زمانی مشخص اندازه گیری می‌کند. مقدار پیشفرض RSI روی 14 است و به معنای آن است که RSI اطلاعات 14 کندل قبلی را تحلیل کرده و به صورت یک خط آن را نمایش می‌دهد. بنابراین اگر RSI را در تایم فریم روزانه استفاده کنید، اطلاعات 14 روز معاملاتی اخیر را بررسی می‌کند. اگر هم آن را روی تایم فریم 1 دقیقه قرار داده باشید، اطلاعات 14 دقیقه اخیر بررسی خواهند شد. البته مقدار RSI قابل تغییر است و به سادگی می‌توانید آن را در تنظیمات اندیکاتور RSI تغییر دهید. 

در تصویر زیر نمودار رمز ارز TON را در تایم فریم 5 دقیقه مشاهده می‌کنید. دو ناحیه سبز و قرمز در تصویر زیر مشخص شده‌اند که هر کدام شامل 14 کندل هستند. در ناحیه سبز رنگ به دلیل اینکه اکثر کندل‌ها صعودی هستند، عدد RSI نیز در حال افزایش و در ناحیه قرمز رنگ به دلیل نزولی بودن کندل‌ها، عدد RSI نیز در حال کاهش است. 

برای استفاده از RSI در وبسایت چارتیکس یا تریدینگ ویو می‌توانید به سادگی وارد بخش اندیکاتورها شده و عبارت RSI را تایپ کنید. نهایتا اندیکاتور Relative Strength Index را انتخاب کنید.  

البته اگر دقت داشته باشید، یک اندیکاتور دیگر نیز با نام Relative Strength Index وجود دارند که جزو اندیکاتورهای اختصاصی چارتیکس می‌باشد و شامل برخی امکانات و گزینه‌های اضافه است و می‌توانید از آن نیز استفاده کنید.

ناحیه بیش خرید و بیش فروش؛ دو منطقه حساس!

اندیکاتور RSI بین عدد 0 تا 100 نوسان می‌کند. خود این اندیکاتور نیز از سه ناحیه تشکیل شده است. ناحیه بین 0 تا 30، ناحیه بین 30 تا 70 و ناحیه 70 تا 100. 

از بین این سه ناحیه، منطقه بین 30-70 اهمیت کمتری دارد. اما ناحیه 0-30 که به ناحیه بیش فروش (Oversold) معروف است و ناحیه 70-100 که با نام بیش خرید (Overbought) شناخته می‌شود دو منطقه‌ای هستند که از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند.

زمانی که RSI وارد ناحیه بیش خرید میشود، این تفکر وجود دارد که بازار در حال صعود هیجانی است. وقتی که RSI وارد ناحیه بیش فروش شود، این احتمال وجود دارد که بازار دچار ریزش هیجانی شده باشد. یک دیدگاه بسیار خطرناک در بین بعضی از تریدرهای تازه‌ کار وجود دارد و آن این است که فکر می‌کنند اگر RSI وارد ناحیه بیش خرید شود، صعود قیمت هیجانی بوده و بازار جهت خود را معکوس خواهد کرد. یا اینکه اگر RSI وارد محدوده بیش فروش شود، ریزش قیمت هیجانی است و قیمت به سمت بالا تغییر جهت خواهد داد. این تفکر از پایه و اساس اشتباه است!

گاها در طول روندهای بزرگ قیمت می‌تواند برای مدت زیادی در ناحیه بیش خرید یا بیش فروش بماند و قیمت همچنان به روند خود ادامه دهد. بنابراین هیچگاه به صرف وارد شدن RSI به ناحیه بیش خرید یا بیش فروش، اقدام به ورود به بازار بر خلاف روند فعلی نکنید!

تصویر زیر نمودار سهام شرکت ایران ترانسفو (نماد: بترانس) را در بازار بورس ایران نشان می‌دهد. در محدوده مشخص شده قیمت برای مدت طولانی در یک روند صعودی قرار داشته است و RSI نیز در بالا و گاها نزدیکی محدود بیش خرید در حال نوسان است و برگشتی در قیمت مشاهده نمیشود. 

واگرایی معمولی و مخفی در RSI

واگرایی (Divergence) را می‌توان در خیلی از اندیکاتورهای تکنیکال استفاده کرد. اما واگرایی در RSI اهمیت بسیار بالایی دارد. از آنجا که RSI قدرت حرکت قیمت را اندازه گیری می‌کند و می‌تواند به تشخیص وجود قدرت یا محو شدن آن در طی یک روند کمک کند، بنابراین واگرایی‌هایی که در RSI باشند اهمیت بالایی دارند.

اما واگرایی به زبان ساده به چه معناست؟ واگرایی به معنای تضاد بین ساختار سقف‌ها یا کف‌های قیمت در مقایسه با سقف‌ها یا کف‌های اندیکاتور است. 

فرض کنید قیمت در حالت تشکیل سقف‌های بالاتر است اما اندیکاتور سقف‌های پایین‌تری را شکل می‌دهد. یا قیمت در حال تشکیل کف‌های پایین‌تر است اما اندیکاتور کف‌های بالاتر ثبت می‌کند. این به زبان ساده همان واگرایی است. 

به طور کلی دو نوع واگرایی داریم که هر کدام شامل دو حالت مثبت و منفی می‌شوند:

• واگرایی معمولی (Regular Divergence)

• واگرایی مخفی (Hidden Divergence) 

واگرایی معمولی در RSI

واگرایی معمولی مثبت (RD+): زمانی که قیمت در یک روند یا اصلاح نزولی قرار دارد و یک کف پایین‌تر ایجاد می‌کند اما RSI یک کف بالاتر تشکیل میدهد، یک واگرایی معمولی مثبت رخ داده است. انتظار ما این است که بازار پس از وقوع این واگرایی مثبت به سمت بالا حرکت کند.

واگرایی معمولی منفی (RD-): زمانی که قیمت در یک روند یا اصلاح صعودی قرار دارد و یک سقف بالاتر ایجاد می‌کند اما RSI سقف پایین‌تری شکل میدهد، یک واگرایی معمولی منفی بوجود آمده است. پس از تشکیل این واگرایی منفی، انتظار حرکت نزولی قیمت را داریم.

واگرایی مخفی در RSI

واگرایی مخفی مثبت (HD+): در صورتی که قیمت کف بالاتر ایجاد کند اما RSI کف پایین‌تر شکل دهد، یک واگرایی مخفی مثبت رخ داده است. پس از آن انتظار افزایش قیمت را خواهیم داشت.

واگرایی مخفی منفی (HD-): اگر قیمت سقف پایین‌تر شکل دهد، اما RSI سقف بالاتر ایجاد کند، واگرایی منفی مخفی روی داده است. انتظار ما این است که پس از این واگرایی قیمت ریزش کند.

در تصویر زیر به شکل ساده هر دو نوع واگرایی معمولی و مخفی را به همراه حالت‌های مثبت و منفی آنها برای شما مشخص کرده‌ایم.

در ویدئوی بعدی مثال‌هایی از واگرایی‌های معمولی و مخفی را روی نمودارهای مختلف مشاهده خواهید کرد.

نکات مهم در مورد واگرایی‌ها

واگرایی‌ها صرفا نشانه‌هایی هستند که احتمال تغییر جهت قیمت را می‌دهند. دلیل اینکه کلمه “احتمال” را قرمز کرده‌ایم این است که به صرف وجود یک واگرایی، دلیلی برای برگشت قطعی قیمت وجود ندارد و متاسفانه خیلی از تریدرهای تازه‌ کار این اشتباه را مرتکب می‌شوند و با دیدن یک واگرایی اقدام به ورود به بازار برخلاف روند می‌کنند.

در ادامه نکاتی را ذکر کرده‌ایم که که با مدنظر قرار دادن آنها می‌توانید یک واگرایی با کیفیت و با احتمال موفقیت بالاتر را تشخیص دهید.

• اگر واگرایی‌ها در نواحی بیش خرید و بیش فروش (یعنی بالای 70 یا زیر 30) رخ دهند، احتمال موفقیت بالاتری دارند. در واقع اگر سقف‌ها یا کف‌هایی که برای تشخیص واگرایی در نظر می‌گیرید در محدوده بیش خرید یا بیش فروش باشند، واگرایی ما کیفیت بالاتری دارد. اگر یکی از سقف‌ها یا کف‌ها در محدوده بیش خرید یا بیش فروش باشد نیز قابل قبول است. البته واگرایی‌های مخفی ممکن است در میانه محدوده RSI مشاهده شوند که از این بابت مشکلی وجود ندارد.
• تایید واگرایی‌ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. همانطور که گفتیم به صرف دیدن یک واگرایی دلیلی بر اینکه شما وارد بازار شوید وجود ندارد. بنابراین باید یک تریگر خرید/فروش نیز مشاهده کنید تا با استفاده از ان بتوانید وارد بازار شوید. در صورتی که با تریگر‌های خرید/فروش آشنایی ندارید، می‌توانید با مطالعه مطلب زیر به صورت کامل با این مفهوم بسیار مهم آشنا شوید.

تریگر چیست و چرا اهمیت بسیار بالایی در معاملات دارد؟

• محل شکل گیری واگرایی نیز اهمیت بالایی دارد و به شما کمک می‌کند تا واگرایی‌هایی با احتمال موفقیت بالاتر را تشخیص دهید. به عنوان مثال اگر یک واگرایی مثبت در یک محدوده حمایتی یا نزدیکی یک اوردر بلاک صعودی شکل بگیرد، احتمال موفقیت بالاتری خواهد داشت. واگرایی منفی نیز بهتر است در نزدیکی سطوح مقاومتی یا اوردر بلاک‌های نزولی تشکیل شود تا اعتبار بیشتری داشته باشد.
• در زمان تشخیص واگرایی، اگر کف‌ها یا سقف‌های RSI به صورت همتراز باشند، آن واگرایی معمولا ضعیف خواهد بود.

مسئله تغییر فاز در واگرایی‌ها

زمانی که در حال استفاده از واگرایی‌ها هستید، توجه به تغییر فاز می‌تواند به شما در تشخیص بهتر واگرایی‌هایی با کیفیت بالا کمک کند. اما فاز در RSI چگونه تعریف می‌شود؟

زمانی که RSI در محدوه زیر 30 قرار دارد و اصطلاحا در فاز منفی/نزولی است، اگر پس از آن قیمت افزایش پیدا کند و RSI به بالای 70 (یا نزدیکی آن) برود، فاز آن مثبت/صعودی شده است. حالت عکس این موضوع نیز وجود دارد. در واقع اگر RSI بالای 70 بود و پس از مدتی به زیر 30 (یا نزدیکی آن) برود تغییر فاز رخ داده است. اما این موضوع چه ارتباطی به واگرایی‌ها دارد؟

زمانی که شما در حال مقایسه سقف‌های قیمت برای تشخیص یک واگرایی منفی هستید، ممکن است فاصله زمانی آنها از یکدیگر زیاد باشد. بدیهی است که فاصله دو سقف متناظر آنها در RSI نیز با یکدیگر دور باشد. در فاصله بین دو سقف RSI اگر تغییر از فاز مثبت به منفی را در اندیکاتور مشاهده کنیم، به احتمال زیاد با یک واگرایی نچندان مناسب روبرو هستیم.

در حالت معکوس وقتی به دنبال یک واگرایی مثبت می‌گردید ممکن است فاصله بین دو کف قیمت و RSI از لحاظ زمانی زیاد باشد. در فاصله بین دو کف RSI نیز اگر یک تغییر فاز از نزولی به صعودی داشته باشیم، کیفیت واگرایی مدنظر ما کاهش خواهد یافت.

به عنوان یک نکته کلی بهتر است فاصله بین دو سقف یا کفی که برای تشخیص واگرایی مدنظر قرار میدهید، از لحاظ زمانی خیلی زیاد نباشد!

ویدئوی کوتاه زیر نمودار اونس جهانی طلا در تایم فریم 1 ساعته را نشان می‌دهد. در اینجا دو سقف با فاصله نسبتا زیاد از یکدیگر داریم که سقف دوم از سقف اول بالاتر است. زمانی که سقف‌های متناظر آنها در RSI را با یکدیگر مقایسه می‌کنیم می‌بینیم که سقف دوم از سقف اول پایین‌تر است. بنابراین یک واگرایی منفی معمولی (RD-) رخ داده است. اما مشکل اینجاست که در بین دو سقف RSI، یک کف در نزدیکی محدوده بیش فروش ایجاد شده و به عبارتی تغییر فاز RSI را بوجود آمده است. به همین دلیل واگرایی مدنظر ما یک واگرایی با درجه اعتبار پایین بوده و بعد از آن نیز می‌بینیم که قیمت ریزش خاصی انجام نداده است. 

روش‌ تایید واگرایی‌ها

همانطور که بالاتر چندین و چند بار اشاره کردیم، صرفا مشاهده یک واگرایی دلیلی برای ورود ما به بازار بر خلاف جهت روند اصلی نیست. در واقع شما باید با ترکیب واگرایی‌ها و سایر ابزارهای تکنیکال، نقاط ورود با احتمال موفقیت بالاتر را پیدا کنید. در ادامه مثال‌های عملی از نحوه ترکیب واگرایی با ابزارهای مختلف را بررسی خواهیم کرد.

مثال اول

در مثال زیر نمودار ارز دیجیتال TON را می‌بینیم. قیمت در نگاه کلی به سقف قبلی رسیده است که می‌تواند یک مقاومت بالقوه باشد. بنابراین در اینجا اگر یک واگرایی منفی نیز مشاهده کنیم، دو سیگنال نزولی دریافت خواهیم کرد. برای تشخیص واگرایی می‌توانیم به تایم فریم‌های پایین‌تر برویم. زمانی که به تایم فریم 30 دقیقه میرویم یک واگرایی منفی مشاهده می‌کنیم.

حتی با این وجود که واگرایی منفی را در ترکیب با سطح مقاومتی مشاهده کرده‌ایم، باز هم ممکن است این واگرایی منجر به ریزش قیمت نشود. بنابراین اگر در همین تایم فریم که واگرایی را تشخیص داده‌ایم یک تریگر ورود نیز پیدا کنیم نیز می‌توانیم با اطمینان بیشتری در جهت فروش وارد بازار شویم. همانطور که در ویدئوی بعدی میبینیم، با استفاده از شکست آخرین کف بازار و یا خط روند کوتاه مدت میتوانستیم این واگرایی را تایید کرده و اقدام به گرفتن پوزیشن فروش کنیم.

جمع بندی

• اندیکاتور RSI یکی از بهترین اندیکاتورها به منظور تشخیص قدرت حرکت قیمت است و می‌تواند به شما وجود یا محو شدن این قدرت را نشان دهد.
• در اندیکاتور RSI دو ناحیه مهم وجود دارد که به آنها ناحیه بیش خرید (70 تا 100) و بیش فروش (30 تا 0) گفته می‌شود. زمانی که بازار به این دو ناحیه میرسد، هشداری مبنی بر وجود هیجان در بازار است. اما این بدان معنا نیست که بازار قصد تغییر جهت دارد. بنابراین هیچگاه با وارد شدن RSI به ناحیه بیش خرید یا بیش فروش، اقدام به معامله بر خلاف جهت بازار نکنید!
• واگرایی‌های RSI می‌توانند به ما کمک کنند تا احتمال برگشت قیمت را در نظر بگیریم. هرچند که دیدن واگرایی‌ها به معنای برگشت قطعی روند نخواهد بود و صرفا از آنها باید به عنوان یک هشدار استفاده کنید.
• در بازار دو نوع واگرایی معمولی (Regular) و مخفی (Hidden) وجود دارد که هر کدام از آنها شامل دو حالت مثبت و منفی می‌شوند. پس از شکل گیری واگرایی‌های مثبت انتظار حرکت صعودی و پس از تشکیل واگرایی منفی انتظار ریزش قیمت را خواهیم داشت.
• مسئله تغییر فاز در واگرایی‌ها به عنوان یک عمل کرده و باعث می‌شود تا بتوانید واگرایی‌هایی که زیاد مناسب ترید نیستند را تشخیص دهید. در واقع اگر بین دو سقف یا دو کف RSI فاصله زیادی وجود داشته باشد و در بین آنها قیمت یک بار به ناحیه مقابل یا نزدیکی آن رسیده باشد، تغییر فاز رخ داده و آن واگرایی احتمالا عملکرد مناسبی نخواهد داشت.
• یکی از نکات مهم بعد از دیدن یک واگرایی، تایید کردن آن است. به منظور تایید واگرایی‌ها می‌توانید از تکنیک شکست (بریک آوت) یک سطح نزدیک و یا شکست خطوط روند کوتاه مدت استفاده کنید.